Propozycja uprawy współrzędnej warzyw
Słońce coraz wyżej na niebie, wkrótce zaczniemy prace w ogródkach.
Warto przygotować grządki pod warzywa, by wykorzystać przygotowaną przez nas zarówno rozsadę warzyw jak i nasiona w które zaopatrzyliśmy się w lutym. Można tak zaplanować wysiewy i sadzenie rozsad, by rosły współrzędnie, czyli blisko siebie, najlepiej w rzędach.
Współrzędna uprawa roślin ma swoje źródło w naturze. To właśnie tam rośliny rosną obok siebie i „dobierają” się nieprzypadkowo. Przyroda nie zna monokultury, czyli wzrastania roślin jednego gatunku. W naturalnym otoczeniu tworzą się zespoły roślin, a także zwierząt i żyją w równowadze i reagują na siebie. Dzieje się to w różny sposób, np. chronią się przed chorobami i szkodnikami. Każdy element wspólnego środowiska ma inne potrzeby, co innego pobiera z gleby i co innego oddaje.
Współrzędna uprawa warzyw polega na tym, że w tym samym rzędzie lub rzędach położonych na przemian uprawia się dwa lub więcej gatunków roślin. Obok siebie można posadzić różne gatunki warzyw, rośliny przyprawowe, lecznicze i ozdobne a także sadownicze jak poziomki, truskawki czy porzeczki.
Rosnące obok siebie różne gatunki oddziaływają na siebie korzystnie lub niekorzystnie albo są w stosunku do siebie obojętne. Większość roślin działa na siebie pozytywnie, razem rosną lepiej i są zdrowsze. Dlaczego tak się dzieje?
Rośliny mają zdolność wydzielania lotnych substancji organicznych które, nawet w niewielkich ilościach mogą wywierać wpływ na wzrost innych gatunków. Charakteryzują się intensywnym zapachem, mają działanie grzybobójcze czy bakteriobójcze, stymulują lub hamują wzrost roślin rosnących obok, hamują rozwój larw owadów. Fitoncydy, tak nazywają się te związki tworzą się w liściach, owocach i korzeniach, a ich wydzieliny dostają się do gleby, ale także do wody i powietrza. Wśród nich można wyróżnić: olejki eteryczne (zioła, rośliny przyprawowe), olejki gorczycowe (rośliny kapustne), etylen. Korzenie wydzielają aminokwasy, alkaloidy, cukry. Rośliny sąsiednie mogą wchłonąć taką ilość tych substancji, że albo to spowoduje zahamowanie ich wzrostu albo pobudzą ich wzrost.
Uprawa współrzędna ma bardzo wiele zalet, ale wymienię kilka:
– przeciwdziała jednostronnemu wyczerpaniu gleby i masowemu rozmnażaniu bakterii, grzybów chorobotwórczych i wszelkich innych szkodników
– dodatkowe rośliny w uprawie są miejscem rozwoju pożytecznych owadów i stanowią dla nich kryjówkę. Kwiaty tych roślin mogą być dla tych owadów czy to pasożytniczych czy drapieżnych jedynym źródłem pyłku czy nektaru
– dodatnio wpływa na środowisko glebowe – zapobiega erozji, nadmiernemu nasłonecznieniu, zaskorupianiu, jak również wypłukiwaniu składników pokarmowych
– ogranicza występowanie chwastów
– następuje lepsze wykorzystanie powierzchni i zbiory mogą trwać przez cały sezon wegetacyjny a poza tym możliwość zbioru kilku plonów z tej samej powierzchni
– poprawia jakość roślin i zwiększa ich plon np. poprawia smak uprawianych warzyw (na smak rzodkiewki korzystnie wpływa sąsiedztwo pieprzycy/rzeżuchy).
– łączenie warzyw z ziołami i roślinami ozdobnymi stanowi piękny układ barw i pokrojów Kwiaty tych roślin wabią owady pożyteczne w tym pszczoły i odstraszają owady szkodliwe.
– w zróżnicowanym środowisku chętniej bytują organizmy pożyteczne np. owady zjadające szkodniki. Dzięki temu ochrona z wykorzystaniem środków chemicznych jest ograniczona do minimum
– gleba od wiosny do jesieni jest ocieniona przez bujnie rozwijające się rośliny nie wysycha znacząco i nie traci swej gruzełkowatej struktury
Jedną z nielicznych wad tej metody uprawy roślin jest utrudnienie w wykonywaniu oprysków chemicznych, ponieważ na polu występują rośliny w różnych fazach wzrostu. W uprawie ekologicznej ta cecha jest nieistotna.
Przy uprawie współrzędnej, warto maksymalnie wykorzystać przeznaczoną pod uprawę powierzchnię. Przy doborze gatunków trzeba brać pod uwagę szybkość wzrostu i wielkość uprawianych warzyw w poszczególnych fazach rozwoju, aby sobie wzajemnie nie przeszkadzały. Na tym samym zagonie nie powinno uprawiać się roślin bardzo różniących się pod względem zapotrzebowania na składniki pokarmowe. Rośliny dzieli się na :
– o małych wymaganiach pokarmowych : fasola, groch, rzodkiewka, bób
– o średnich: kalarepa, cebula, czosnek, marchew, pietruszka, buraki, sałata, szpinak i zioła
– o dużych: większość kapustnych, dyniowatych, pomidory, papryka, seler, por
Rośliny płytko korzeniące się powinno się łączyć z głęboko korzeniącymi się, aby składniki pokarmowe były pobierane z określonych warstw gleby. Np. seler z porem czy marchew z cebulą.
Por słabo zakrywa powierzchnie gleby, jest zatem mało konkurencyjny dla chwastów, ale silnie reaguje na ich obecność ograniczeniem tempa wzrostu i spadkiem plonu. Seler korzeniowy tworzy większą masę liściową niż por i jest bardziej konkurencyjny dla chwastów. Może stanowić dobre uzupełnienie dla pora w uprawie na przemian rzędowej. Przy takiej uprawie warto określić optymalne zagęszczenie roślin i dobrać sposób uprawy, by osiągnąć jak najwyższy plon obu gatunków.
Jakie wybierać gatunki?
Bardzo cenny jest czosnek, ponieważ silnym zapachem odstrasza wiele szkodników i hamuje rozwój chorób grzybowych. Dobrze wpływa na wszystkie warzywa z wyjątkiem fasoli i grochu oraz warzyw kapustnych. Posadzony wśród fasoli, znacząco obniży jej plon. Jeśli posadzony zostanie wśród truskawek, to zapobiegnie rozwojowi szarej pleśni. Aby uniknąć rozwoju roztocza truskawkowego i wielkopąkowca porzeczkowego warto sadzić czosnek między truskawkami i porzeczkami zwłaszcza porzeczką czarną i zostawić na zimę. Czosnek stymuluje także zawiązywanie się pąków kwiatowych róż i potęguje ich zapach. Podobnie jak czosnek działa też cebula.
Jak dobierać warzywa do uprawy współrzędnej?
Dobrym sąsiedztwem są dla siebie marchew i cebula. Zapach marchwi odstrasza szkodniki cebuli np. śmietkę cebulankę i wciornastki a zapach cebuli połyśnicę marchwiankę i mszyce.
Inna para to tytoń i pomidory chronią kapustę pekińską przed pchełkami. Wydzieliny korzeni pomidora wpływają na wzrost selerów, zatem sadźmy pomidory obok selerów. Pomidory nie gniją, gdy obok rośnie pokrzywa. Inny przykład to gorczyca biała, gdy rośnie przy grochu chroni groch przed pachóweczką strąkóweczką, podtrzymuje wiotkie pędy grochu w czasie wzrostu i hamuje rozwój chwastów.
Koper z marchwią, ogórkami, grochem i cebulą przyśpiesza ich kiełkowanie i wpływa korzystnie na ich wzrost i rozwój.
Bardzo dobrze rośnie bazylia z pomidorami. W uprawie z ogórkami bazylia ogranicza występowanie mączniaka na ogórkach a z pomidorami odstrasza komary i muchy.
Zioła, takie jak szałwia lekarska, mięta, tymianek lekarski odstraszają bielinki, wpływają na delikatny smak kapusty i marchwi.
Również rośliny występujące dziko w przyrodzie można sadzić na brzegach zagonów lub wysadzać jako rośliny obwódkowe wśród warzyw, ponieważ korzystnie wpływają na warzywa i dodatkowo przyciągają liczne gatunki owadów pożytecznych. Takim gatunkiem jest krwawnik pospolity. Innym gatunkiem jest piołun, który chroni porzeczki przed rdzą wejmutkowo-porzeczkową.
Piołun jednak ma też działanie szkodliwe na zioła i inne rośliny uprawne. Wytwarzany przez liście piołunu glikozyd (absyntyna), po przedostaniu się do podłoża hamuje kiełkowanie nasion kopru włoskiego, kminku, szałwii itd.
Aksamitki, nagietki i nasturcje to rośliny ozdobne, które dla szkodników są jak pułapki, aksamitki i nagietki dla nicieni, nasturcje dla mszyc, które zwabione zapachem siadają na nich i nie atakują innych roślin. Warto je siać przy różach, fasoli tycznej, pomidorach, ziemniakach i brokułach. Nicienie zaś przedostają się do korzeni aksamitek, gdzie nie znajdują warunków do dalszego rozwoju i giną.
Często w publikacjach ogrodniczych można znaleźć zestawienia co z czym połączyć w uprawie współrzędnej.
Uprawę współrzędną poleca się na małe powierzchnie i wykorzystuje do uprawy amatorskiej. Nie jest trudna, wymaga trochę wiedzy i inwencji twórczej. Początkowo można łączyć 2-3 gatunki warzyw a potem stopniowo wprowadzać nowe i łączyć rośliny przyprawowe, lecznicze i ozdobne.
Pamiętajmy o terminach wysiewu na rozsadę i siewu wprost do gruntu a potem sadzenia rozsady poszczególnych warzyw. Selery, pomidory, papryka nie wcześniej jak po 15 maja!
Życzę odwagi i wysokich plonów..
Dr. Magdalena Świąder